Test psychologiczny, w tym każdy test aparaturowy służy ocenie konkretnej cechy lub grupy cech. Przed rozpoczęciem badania, psycholog musi zapewnić właściwe warunki do jego wykonania. Najważniejsze to zapewnienie właściwego zrozumienia zasady wykonania testu oraz eliminacja czynników dystrakcyjnych, które nie należą do testu, a mogłyby wpłynąć na jego wynik.
Na moich szkoleniach i wykładach bardzo mocno uczulam psychologów jak istotny wpływ na przebieg i wyniki badań odgrywa dobry instruktaż. Niestety, niejednokrotnie miałem możliwość zobaczyć jak psycholog, chcąc przyspieszyć badanie – skraca instruktaż. Bardzo często powoduje to efekt odwrotny, czyli gorsze wyniki lub nawet konieczność powtórzenia badania.
Tak jak nie ma jednego, najsmaczniejszego ciastka na świecie, tak też nie ma jednego, idealnego instruktażu. Co zatem znaczy dobry i prawidłowy instruktaż? Oto kilka czynników, które moim zdaniem odgrywają najbardziej kluczową rolę.
1. Instruktaż dopasowany do poziomu słuchacza
Każdy instruktaż należy tak poprowadzić, aby przed rozpoczęciem właściwego badania była pewność, że badany wie co ma robić. Ze względu na występujące różnice w zdolności pojmowania, sposób komunikacji powinien być każdorazowo dostosowany do odbiorcy. W prostych kwestionariuszach, gdzie cała instrukcja zamyka się do opisu sposobu zakreślenia odpowiedzi – dopuszczalna jest forma pisemna. Jednak w bardziej złożonych testach, szczególnie w przypadku testów aparaturowych, najlepszą formą jest instruktaż wykonany przez psychologa.
Pracując głosem, intonacją, powtórzeniami możemy indywidualnie dostosować przekaz do poziomu osoby badanej. Jednocześnie psycholog jest w stanie na bieżąco weryfikować zrozumienie instrukcji. Świetnym przykładem może być badanie szybkości reakcji i używanie w trakcie instruktażu zwrotów nietypowych dla przeciętnego Kowalskiego. Spójrzmy na poniższe przykładowe zdania:
(…) proszę reagować dominującą ręką na wszystkie emitowane bodźce.
(…) proszę reagować prawą ręką na każdy sygnał.
(…) proszę reagować prawą ręką na każde światło i dźwięk.
Pierwsze zdanie jest bezsprzecznie niedostosowane do większości odbiorców pracowni psychologicznych. Takie słowa jak „bodziec” czy „ręka dominująca” to zwroty oczywiste dla psychologa, a nie dla przeciętnego człowieka.
Drugie zdanie – prawie dobrze, jednak jest grupa osób, dla której sygnał oznacza tylko światło (jak na sygnalizatorze), a dla innych – tylko dźwięk (sygnał dźwiękowy).
Trzecie zdanie rozwiewa wszelkie wątpliwości u osoby badanej, jest jednoznaczne i proste w zrozumieniu.
Podsumowując – aby wyniki testu można było porównywać między sobą i przekładać na miarę stenową należy zadbać o to, by każda osoba badana w pełni rozumiała zadanie testowe przed jego rozpoczęciem.
2. Jakość i standard instruktażu stały w czasie
Większość początkujących psychologów transportu przykłada dużą wagę do instruktażu u pierwszych klientów swojej pracowni. Z jednej strony dlatego, że sami jeszcze nie czują się pewnie z aparaturą, z drugiej strony – działają emocje wynikające z pierwszych kontaktów z badanymi. Z czasem przychodzi przyzwyczajenie, rutyna i niestety – pokusa skracania całkowitego czasu badania.
Jest wiele miejsc w procesie badania, które pozwalają zoptymalizować jego przebieg. Można modyfikować i skracać instruktaż pod warunkiem, że nie ucierpią na tym kolejne osoby badane. Psycholog powinien pamiętać, że przysłowiowy 50 instruktaż wykonany przez psychologa jest pierwszym instruktażem wysłuchanym przez osobę badaną. Dla dobra osoby badanej powinien on być wykonany tak samo jak wszystkie poprzednie.
W podręczniku testowym do aparatury AT SMART Systems wymienione zostały najważniejsze elementy dobrego procesu przygotowania do testu. Przygotowanie i prowadzenie instruktażu zawsze wg tych punktów zapewnia komplet informacji potrzebnych do wykonania badania. Zatem przed wykonaniem testu należy:
- wyjaśnić badanemu jaką konkretną umiejętność lub cechę będziemy badali (CO BADAMY?)
- wytłumaczyć jak dany test mierzy tą cechę (JAK MIERZYMY?)
- podać co będzie wynikiem testu (CO JEST WYNIKIEM?)
- zmotywować badanego w takim kierunku, aby uzyskał najlepszy dla siebie wynik (MOTYWACJA)
- bardzo ważne – uzyskać potwierdzenie zrozumienia zasady wykonania testu (POTWIERDZENIE)
Prowadzenie instruktażu wg powyższych punktów spowoduje, że badany będzie dokładnie wiedział co i jak ma robić, aby uzyskać najlepszy wynik, będący miarą jego możliwości. Jednocześnie, już w trakcie instruktażu warto na żywo wykorzystać aparaturę i przeprowadzić krótkie ćwiczenie pod okiem psychologa, aby upewnić się, że badany jest gotowy do testu.
3. Instruktaż zgodny z opisem standaryzacji w podręczniku testowym
Czym jest standaryzacja? Jest to kompletna instrukcja dla psychologa jak należy prawidłowo przygotować i przeprowadzić badanie. Opis standaryzacji testu powinnien także obejmować instruktaż. Wykonanie testu zgodnie z warunkami standaryzacji jest niezbędne, aby móc stosować normy wskazane w podręczniku testowym.
Zdarzyła nam się kilkukrotnie sytuacja, że psycholog zmienił warunki badania (np. używał 3 lub 4 kończyn do badania szybkości reakcji w sytuacji złożonej), a następnie zgłosił się do nas z uwagami, że rozkład wyników z aparatu nie odpowiada rozkładowi normalnemu. Niestety, w jednym przypadku to organ nadzorczy (WOMP) wręcz nakazał zmianę sposobu badania! Przy obecnym stanie prawnym jest to niedopuszczalne. To producent aparatury określa standaryzację testu, a zatem także sposób wykonania badania, a psycholog powinien zapoznać się z tym opisem i stosować się do niego.
4. Zorientowanie instruktażu na cel badania
Byłem świadkiem badania czasu reakcji prostej, gdzie psycholog nie wskazał wyraźnie celu badania, jakim jest jak najszybsze reagowanie na dowolne światło lub dźwięk. Jednocześnie, szybko i w sposób prawie automatyczny opisał przebieg badania, opisując wiele nieistotnych szczegółów. Ilość informacji oraz brak właściwych akcentów spowodowały, że osoba badana nie zrozumiała istoty badania. Naciskała przycisk bez pośpiechu tak, jakby chciała tylko zaznaczyć fakt zauważenia lub usłyszenia sygnału. Wynik badania na poziomie 2 stenu zaniepokoił psychologa. Po krótkiej konsultacji, instruktaż został poprawiony a test powtórzony na koniec serii badań. Badany uzyskał 8 sten i to ten wynik był adekwatną miarą szybkości reakcji tej osoby. Rezultat pierwszego badania był miarą niezrozumienia instrukcji, czego test do badania czasu reakcji nie mierzy.
Dobry instruktaż to taki, który przekazuje tylko niezbędne informacje przy jednoczesnym wskazaniu właściwego sposobu wykonania testu. Przygotowując osobę do testu np. na Aparacie Krzyżowym uruchamiam badanie i tłumaczę na żywo i pozwalam badanemu naciskać kolejne przyciski. Jeżeli widzę, że prawidłowo pracuje 1 ręką i jednym palcem to rezygnuję z tłumaczenia tej reguły. Dzięki temu minimalizuję ilość zbędnych komunikatów skupiając się na tym co ważne (np. aby skoncentrował się, zadanie wykonywał możliwie szybko i nie przerwał badania w trakcie, nawet jeżeli popełni kilka błędów z rzędu).
Podsumowanie
Opracowanie dobrego instruktażu zapewnia optymalny czas badania jednocześnie dając gwarancję, że uzyskanie wyniki są miarą cechy, która była przedmiotem badania. Zachęcam do wykorzystania wcześniej opisanych 5 punktów podczas tłumaczenia zasady badania. W naszym podręczniku testowym znajdują się przykłady instruktaży dla każdego z testów aparaturowych. Można wykorzystać je bezpośrednio w swojej praktyce lub mogą one stanowić bazę do opracowania własnych rozwiązań.
Mam nadzieję, że ten artykuł zachęci psychologów, którym zależy na jakości diagnostyki, do analizy i ewentualnej weryfikacji własnego warsztatu w zakresie przygotowania kierowcy do badania. Warto wprowadzić powyższe zasady chociażby w wybranych testach i przyjrzeć się uzyskiwanym wynikom na próbie kolejnych kilkunastu osób. Jeżeli zauważysz pozytywne efekty tych działań – podziel się z tym artykułem z innymi. Zawsze warto wspierać i pracować nad poprawą jakości badań psychologicznych. Również dziękuję z góry, za wszelkie informacje zwrotne zawierające Państwa doświadczenia w tym temacie.